Sayfa 01

GIDA AMBALAJ MALZEMELERİ VE GERİ DÖNÜŞÜMÜ

01. Giriş
02. Çöp Ve Katı Atıkların Geri Kazanılması
02.01. Geri Kazanım ve Geri Dönüşüm
02.02. Geri Dönüşümün Yaraları Nelerdir
02.03. Çöplerin Geri Kazanılması
02.04. Ambalaj Materyallerinin Geri Dönüşümü
02.05. Karışık Halde Bulunan Atık İçerisindeki Farklı Materyallerin Ayrılması
02.06. Geri Dönüşüm Uygulama Aşamaları
03. Ambalaj
03.01. Ambalajın Tarihçesi
03.02. Ambalajın Görevleri
03.03. Gıdaların Ambalajlanması
03.04. Ambalajdan Beklentiler
03.05. Ambalaj Maddelerinin Seçimini Etkileyen Etmenler
03.06. Ambalaj Üzerindeki İşaretler
04. Gıdaların Ambalajlanmasında Kullanılan Materyaller
04.01. Cam Ambalajlar
04.01.01. Cam Ambalajların Özellikleri
04.01.02. Cam Ambalaj Tipleri
04.01.03. Cam Ambalajın Bazı Kalite Özellikleri
04.01.04. Geri Kazanılabilir Cam ve Cam Mamulleri
04.01.05. Geri Kazanılamayan Cam ve Cam Mamulleri
04.01.06. Cam Ambalajların Geri Dönüşümü
04.02. Kağıt Ambalajlar
04.02.01. Kağıt Çeşitleri ve Kağıt Esaslı Ambalajlar
04.02.02. Kağıt Ambalaj Atıklarının Geri Toplanması
04.02.03. Kağıt Ambalajların Geri Dönüşümü
04.02.04. Türkiye’de ve Dünya’da Kağıt Ambalajların Geri Dönüşümü
04.03. Metal Ambalajlar
04.03.01. Gıdalarda Kullanılan Metal Ambalajlar
04.03.02. Metal Ambalaj Materyallerinin Geri Dönüşümü
04.03.02.01. Alüminyum ambalaj atıklarından ısı enerjisi elde edilmesi
04.04. Plastik Ambalajlar
04.04.01. Plastik Ambalajların Geri Dönüşümü
05. Yasal Düzenlemeler
05.01. Türkiye’de Genel Durum
05.02. Avrupa’da Genel Durum
05.02.01. Avrupa Birliği Aday Ülkelerinin Ambalaj Direktifi ile Uyum Konusundaki Çalışmaları
05.02.01.01. A.B. Aday ülkelerinde ambalaj ve geri kazanım yasalarındaki uyum durumu
05.02.02. Avrupa’da Yapılan Çalışmalar ve Uygulamalar
05.02.03. Ambalaj ve Ambalajlı Atık Hakkında Avrupa Parlamentosu ve Konsey Yönergesi
06. Sonuç
07. Kaynaklar

01. GirişArtan nüfus, yaşam standartlarının yükselmesi, sanayileşme, kentleşme gibi olguların sonucunda ambalajlanmış gıda maddelerine duyulan ihtiyaç artmaktadır. Ne var ki gıda üretimi ülkelere, ülkelerin coğrafi özelliklerine, ülkenin gelişim düzeyine bağlı olarak farklılıklar göstermektedir. Gıda üretiminin yetersiz kaldığı ülkelerde insanlar gıdaya daha rahat erişebilme ve gıdayı daha uzun süre muhafaza edebilme ihtiyacı duymaktadır. Buda gıdanın ambalajlanarak muhafaza edilmesinin önemini arttırır.

Gelişmiş ülkelerin bir çoğu katı atıklarla ilgili sorunlarını halletmiş olmalarına rağmen, ekonomik açıdan gelişmekte olan ülkelerin bir çoğunda bu konu önemli bir problem olmaya devam etmektedir. Çevresel bilinci gelişmiş ülkelerde katı atıklar konusunda hazırlanmış olan yasal düzenlemeler ve yürütülen uygulamaların özünde, olabildiğince az atıklı üretimin desteklenmesi ve bunun üretiminden başlanarak tüketimin son halkasına kadar tasarlanması, katı atıkların hammadde veya başka amaca yönelik olarak yeniden kullanılması toprak, hava, su ortamına ve canlılara zarar vermeyecek şekilde nihai bertarafın

Sayfa 02

gerçekleştirilmesi esasları vardır. Bu esasların uygulanması amacıyla geliştirilen sisteme de “ KATI ATIK YÖNETİMİ” denir. Katı atık yönetimi; toplama, taşıma, transfer istasyonları ve katı atık uzaklaştırma sistemlerinin bir bütünüdür [5].

02. Çöp ve Katı Atıkların Geri Kazanılması
Çevremizde gördüğümüz çöp aslında atılması gereken, değersiz çöp değildir, o çöpün içinde gördüğünüz bir çok madde , tekrar hammadde olarak kullanılabilir, değerlendirilebilir [1].

Çöpün içindeki geri kazanılabilir maddeleri ayrı toplamak ve değerlendirmek ile, ekonomiye hammadde olarak kazandırmanın yanı sıra, bu atıkların çöp depolama yerlerinde işgal edecekleri yerlerden tasarruf yapmış oluruz [1].

02.01. Geri Kazanım ve Geri Dönüşüm
Genel bir sonuç olarak belirtmek gerekirse, 1970’lerde hız kazanan doğayı koruma ve kirlenmesini önleme çabalarının en etkili yollarından birinin, yenilenemeyen doğal kaynaklardan tasarruf etmek olduğunun 1980’lerin ortasından itibaren genel kabul görmesi, bu alanda tüm dünyada önemli girişimlerin başlatılmasını sağlamış, başta ambalaj malzemeleri olmak üzere atık haline gelmiş tüm değerlendirilebilir malzemelerin, malzeme ve/veya enerji biçiminde geri kazanımı birçok ülkenin hedefi haline gelmiştir [2].

Ülkemizde de konuya ilişkin kamuoyu bilinci ve duyarlılığının her geçen gün arttığı görülmektedir. Bu faaliyetlere yeni bir hukuki düzen getirme doğrultusunda, 1991 yılında yürürlüğe giren Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliği, KAKY’ne göre yasal zorunlu kotalar ile dar kapsamda başlatılan çalışmalar, bazı AB üyesi ülkelerde olduğu gibi ambalaj atıklarına özgü yeni yönetmelik ile 2004 yılından itibaren daha geniş bir kapsama ve kaynağında ayrı toplama hedefi ile ileri bir aşamaya ulaşmıştır [2].

Türkiye’de de belediyelerce toplanmakta olan atıkların yaklaşık yedide birini oluşturan ambalaj atıkları, düzenli atık depolama alanları için önemli bir maliyet kalemidir. Çöp dağlarının tehdidi altındaki hava, su ve taş küreler, orman ve tarım arazileri ile deniz, göl ve akarsu ekosistemleri; her ne kadar teorik olarak yenilenebilir doğal kaynak olarak sayılsalar da, kaynağın kendini yenileme kapasitesinin üstündeki aşırı kullanımlarla oluşan yoğun kirlilik sonucu kendini yenileyemediğinden yok olmaktadır [2].

02.02. Geri Dönüşümün Yararları Nelerdir?
• Doğal kaynaklarımız korunur. Kullanılmış ambalaj ve benzeri değerlendirilebilir atıkların bir hammadde kaynağı olarak kullanılması, yerine kullanıldığı malzeme için tüketilmesi gereken hammaddenin veya doğal kaynağın korunması gibi önemli bir tasarrufu doğurur. Doğal kaynaklarımız, dünya nüfusunun ve tüketimin artması sebebi ile her geçen gün azalmaktadır. Bu nedenle doğal kaynaklarımızın daha verimli bir şekilde kullanılması gerekmektedir [3].

• Enerji tasarrufu sağlanır. Geri dönüşüm sırasında uygulanan fiziksel ve kimyasal işlem sayısı, normal üretim işlemlerine göre daha az olduğu için, geri dönüşüm ile malzeme üretilmesinde önemli bir enerji tasarrufu sağlanır. Geri dönüşüm ile tasarruf edilen enerji miktarı atık cins ve bileşimine bağlı olarak değişmektedir. Örneğin bir alüminyum kutunun geri dönüşümü ile %90, kağıdın geri dönüşümü ile %60 oranında enerji tasarrufu sağlandığı bir çok uzman tarafından ifade edilmektedir [3].

• Atık miktarı azalır. Geri dönüşüm sayesinde çöplüklere daha az atık gider ve buna ek olarak bu atıkların taşınması ve depolanması kolaylaşır, çünkü artık daha az çöp alanı ve daha az enerji gerekmektedir [3].

• Geri dönüşüm ekonomiye katkı sağlar Geri dönüşüm sayesinde hammaddelerin azalması ve doğal kaynakların tükenmesi önlenecek, böylelikle ülke ekonomisine katkı sağlanacaktır [3].

02.03. Çöplerin Geri Kazanılması
Katı atıklar toplandıktan sonra, çeşitli maddelerin ayrılması, temizlenmesi ve bazı sanayi kuruluşlarına ham madde olarak tekrar satılması, yeni imal edilen maddelerin pazarlanması çöplerin geri kazanılmasında ana gayedir. Çöplerin tekrar değerlendirilmesi ile:

1) Tabii kaynakların korunması ve kaynak israfının önlenmesi

Sayfa 03

2) Uzaklaştırılacak katı atıkların miktarlarının azaltılması gerçekleştirilmiş olur. Tekrar kullanılabilecek maddeler: Kâğıtlar, metal parçaları, camlar ve organik bileşiklerdir.

Çöplerden ayrılan kâğıtlar, ambalaj kâğıdı ve karton kutu imalinde hammadde olarak çok kullanılır. Eski kâğıtların hammadde olarak kullanılması, gerekli odun miktarım ve dolayısıyla senede kesilecek ağaç miktarını büyük ölçüde azaltabilir. Bu itibarla kullanılmış kağıtların mutlaka değerlendirilmeleri gerekir [1].

Metal parçaları bilhassa sanayi atıklarından kolayca ayrılabilir ve değişik işletmelerde tekrar kullanılır. Bazı hallerde bu maddelerin kullanılması normal ham maddelerin kullanımına nazaran çok daha ucuz olabilir. Mesela katı atıklardan ayrılan alüminyumun işleme sokulması için gerekli enerji normal işlemler için gerekli olanın % 5 i kadardır [1].

Kırık cam parçaları tekrar kullanmak: bakımından son derece uygun malzemedir. Büyük ölçüde temiz olarak toplanan camların tekrar işletmeye sokulmaları çok kolaydır. Çöplerin geri kazanılması işlemlerinden, uzaklaştırmak üzere geri kalan atık miktarı normal uzaklaştırılması gereken atık miktarının % 10 u kadardır [1].

Parçalama işleminden sonra hafif kısımlar (plastik, kağıt v.b.) havalı ayırıcılar yardımıyla ayrılır. Hafif maddeler hava ile yukarı taşınırken ağır maddeler tabana çökelir. Metaller mıknatıslı silindir ile ayrılırken ufalanmış cam parçaları ızgara tabandan alınır. Metaller tekrar kullanılmak üzere satılır ve hafif maddelerin ekserisi ısıtma ve enerji temini için yakılır [1].

02.04. Ambalaj Materyallerinin Geri DönüşümüAmbalaj materyallerinin geri dönüşümü denildiği zaman atık kağıtlardan yeni kağıt yağımı, kırık camlardan yeni cam şişelerin üretimi, metallerin ve plastiklerin bazı proseslerden geçirilerek yeniden kazanılması akla gelmektedir [4].

Belediyeler ve özel toplama şirketleri tarafından atık ambalaj materyalleri toplanır ve işleneceği yerlere gönderilir. En büyük atık ambalaj kaynakları süper marketler, restoranlar ve ofis binalarıdır [4].

Ekonomik faktörler ve çevresel düzenlemeler geri dönüşüm proseslerinin yaygınlaşmasına neden olmuştur. Ayrıca ürünün hammaddesinden elde edilmesi geri dönüşüm prosesiyle kazanılmasından daha masraflıdır. Örneğin; alüminyumdan yapılmış bir malzemenin geri dönüşümü, alüminyum oksit veya hidroksitten alüminyum elde etmenin %5 i kadar, Çelik ve cam malzemeleri geri kazanmak için uygulanan proses bu malzemeleri maden ve silikadan elde etmenin %50 si kadar, Plastik malzemelerin geri dönüşümü hammaddesinden elde etmek için gerekenin % 10-15 i kadar bir maliyete sahiptir. Tüm bu ekonomik ve çevresel faktörler materyallerin geri kazanımının önemini arttırmaktadır [4].

02.05. Karışık Halde Bulunan Atık İçerisindeki Farklı Materyallerinin Ayrılmasıİçerisinde kağıtların, cam malzemelerin, metal kutuların ve plastiklerin bulunduğu çöpler bir yerde toplanır (Şekil 1). Merkezi katı atık ayırma sisteminde (Şekil 2) kağıttan yapılmış materyaller elle ayırma yöntemi ile metal ve plastiklerden ayrılır. Daha sonra metal ve plastikler taşıyıcı kayışa doğru sürüklenirler be burada magnetik ayırma ve akım içerisinde döndürme prosesleri ile ayrılırlar. Magnetik ayırıcılar çelik ve alüminyumu plastik ve camlardan ayırır. En son olarak da yoğunluk farkı ve elle ayırma yöntemi ile cam malzemeler plastiklerden ayrılır (Şekil 3) (Tablo 1) [4].

Bu karışık halde bulunan malzemeler ayrıldıktan sonra işlenip tekrar kullanımlarının sağlanacağı yerlere gönderilir ve belirli proseslerde geçtikten sonra tekrar kullanılırlar. Ancak son zamanlarda kağıt ve cam ambalaj materyallerinin kolaylık geri kazanılması için özel toplama kutuları sokaklara yerleştirilmiş ve kağıt atıkların kağıtlar için ayrılan kutuya, cam atıkların da camlar için ayrılan kutulara atılması sağlanmıştır. Böylece bu malzemeler diğerlerinden ayrılmak zorunda kalmadan kolaylıkla ayırt edilebilmiştir. Bu yöntem daha ekonomik olmuştur [4].

02.06. Geri Dönüşüm Uygulama Aşamaları1. Değerlendirilebilir atıkların (cam, metal, plastik ve kağıt/karton) diğer atıklar ile karıştırılmadan temiz bir şekilde ayrı olarak biriktirilmelidir.

2. Ayrı olarak biriktirilen bu atıklar, çöple karışmadan temiz bir şekilde belediyeler tarafından uygun araçlar kullanılarak ayrı toplanır.