04.04. Plastik Ambalajlar
Plastik, petrokimya sanayinde, petrol esanslı ürün veya yan ürünler ile doğal gazı ham madde olarak kullanıp bunların kimyasal dönüşümleri ile elde edilen önemli madde gruplarından birisidir [13].
Hafif olmalarının yanında; paslanmaz, korozyona uğramaz olmaları, yüksek ısı ve elektrik izolasyonu sağlamaları, kolay hasara uğramamaları, esnek ve yumuşak olmaları ve kolay şekil verilebilme gibi özellikler, plastikleri vazgeçilmez paketleme malzemesi yapmıştır [13].
Plastik ürünler; kimyasal yapısı ve kullanım alanları göz önüne alındığında, termoelastik plastikler, termosed plastikler alaşımlar ve termoplastikler gibi birçok türleri bulunmaktadır. Ayrıca, plastikleri, geri kazanıldığında; eritilerek yeniden işlemeye elverişli olan termoplastikler ve eritilemeyen termosetler olarak iki ana guruba ayırmak da mümkündür [13].
Bu türlerin başlıcaları PET (Polietilentetraftalat), PVC (Polivinilklorür), PP (Polipropilen), PS (Polistren) ve PE (Polietilen)’dır. Bu isimler, ambalajların değişik kimyasal yapılarından kaynaklanmaktadır. Şimdi hep birlikte bu plastik türlerine bakalım
• Polietilen (PE) Evlerimizde en çok kullandığımız plastik türüdür. Çamaşır suyu, deterjan ve şampuan şişeleri, motor yağı şişeleri, çöp torbaları gibi birçok kullanım alanı vardır. Geri dönüştürülmüş PE’den deterjan şişeleri, çöp kutuları ve benzeri ürünler üretilebilir.
• Polivinilklorür (PVC) Su ve sıvı deterjanların, bazı kimyasal maddelerin, sağlık ve kozmetik ürünlerinin ambalajlarında kullanılır. Kullanılmış PVC ambalajlarından kirli su boruları, marley ve çeşitli dolgu malzemeleri üretilir.
• Polipropilen (PP) Polipropilenden deterjan kutularının kapakları, margarin kapları gibi ambalaj malzemeleri üretilir. Ayrıca dayanıklı olması ve geri dönüştürülebilirliği nedeniyle otomotiv sektöründe de önemli bir kullanım alanı bulmaktadır. Geri dönüştürülmüş PP’den sentetik halı tabanı, çeşitli plastik oyuncak ve kırtasiye malzemeleri üretilir.
• Polistren (PS) Evlerden kaynaklanan ambalaj atıkları içerisinde en az rastlanan ambalaj türüdür. Yoğurt ve margarin kaplarında yoğun olarak kullanılan polistrenin geri kazanımı, PE ve PP de olduğu gibi yaygın bir şekilde yapılmaktadır.
• Polietilentetraftalat (PET) PET genellikle su, meşrubat ve yağ şişelerinin ambalajlanmasında kullanılır. Hafif ve dayanıklı olması nedeniyle kullanım alanı giderek genişlemektedir. Atık PET’ler, sentetik elyaf ve dolgu malzemesi olarak değerlendirilebilir.
Çevreye dost plastik ambalaj üretimi
Bozunabilir plastikler konusunda çeşitli firmalar üretim lisansına sahiptirler. Gerek fiziksel mukavemetlerinin düşük olması gerekse üretim maliyetlerinin yüksek oluşu bozunabilir plastiklerin yaygın olarak kullanılmalarını engellemektedir [13].
Çevreye dost plastik ambalaj üretimi için şu hususlar ön plana çıkmaktadır [13].
• Plastik ambalaj malzemesini birim mamul ürün başında azaltılması: Örneğin şişirme kalıplama yöntemiyle elde edilen iki litrelik pet şişeler İngiltere’ de eskiden 63 gram iken, şimdi 50 gram olarak üretilmektedir.
• Biyolojik olarak bozunabilen plastik yapılması: Örneğin nişasta, selüloz veya mikroorganizmalarda üretilen ve biyolojik olarak bozunabilen plastikler gibi. Ancak bir alanda oluşan havasız ortam koşulları sebebi ile, bilinen plastikler kadar yavaş bozunabilmektedir.
• Fotokimyasal olarak bozunabilen plastiklerin üretilmesi; diğer bir değişle ışığa hassas monomerlerle, polimerlerin modifiye edilmesi: Örneğin; Japonya ’da Okura Industrial Co. Ltd ’ in pazarladığı torbalar güneşin UV ışınları ile bozunmaktadır.
• Çeşitli plastik karışımlarının üretilerek, bunların çok amaçlı olarak kullanılabilmesi, ayrıca koekstrüzyon ürünlerine ağırlık verilerek ambalajlanan ürünlerin raf ömürlerinin uzatılması.
Dünyada üretilen petrolün %4 kadarı plastik üretiminde kullanılmaktadır. Bu %4 petrolden elde edilen plastiğin %20-25 kadarı ambalaj sektöründe kullanılmakta, bunun da %50 kadarı dayanıklı ambalajları ( plastik variller, bidonlar, çöp kutuları ) oluşturmakta, geri kalanı da Türkiye ’deki çöp kompozisyonundaki yerini almaktadır [13].
Plastiklerin ; doğada parçalanmaları için geçen ömürleri [ LCA ] (Life Cycle Assesment), genellikle ağaç ve kağıda göre yüksek, cam, demir, alüminyum, nikel gibi inorganik yapıda ki malzemelere göre de çok